مقدمه
قطعنامه ۱۹ خرداد ۱۴۰۴ شورای حکام آژانس علیه تهران، در کنار دور تازه حملات گسترده رژیم صهیونیستی به زیرساخت‌های حیاتی کشور، افکار عمومی را بار دیگر متوجه گزینه «خروج از NPT» کرده است. هم-زمان، نمایندگان مجلس طرح سه‌فوریتی برای آغاز روند خروج را در دستور کار اولین جلسه علنی قرار داده‌اند. این تحولات عملاً همان «شرایط فوق‌العاده»ای است که ماده ۱۰ معاهده برای استفاده از حق خروج پیش-بینی کرده است.
۱) ابعاد حقوقی و سیاسی بین‌المللی
طبق ماده ۱۰، هر کشور می‌تواند با ارائه اعلامیه رسمی سه ماهه به دبیرکل سازمان ملل از NPT خارج شود؛ بنابراین گام ایران کاملاً منطبق بر حقوق بین‌الملل است.
خروج، ادعای «نقض تعهدات» را از طرف‌های غربی سلب می‌کند و بار اثباتی فشارهای بعدی را بر دوش آنها می‌گذارد.
تجربه‌های کره شمالی و دیگر کشورها نشان می‌دهد که شورای امنیت احتمالاً به‌دنبال قطعنامه‌های تنبیهی می‌رود؛ اما چین و روسیه آشکارا اعلام کرده‌اند که از ارجاع پرونده به شورا پشتیبانی نمی‌کنند و می‌توانند حق وتو را به نفع ایران به کار گیرند.
۲) پیامدهای امنیتی و بازدارندگی منطقه‌ای
حملات خرداد ۱۴۰۴ اسرائیل ـ که بیش از ۲۵۰ هدف نظامی و غیرنظامی را در تهران و استان‌های دیگر بمباران کرد ـ تهدیدی کم‌سابقه برای موجودیت کشور بود.
خروج از NPT، اجازه توسعه یک «بازدارندگی چندلایه» را می‌دهد؛ یعنی ادامه برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز بدون محدودیت فرسایشی، ارتقای توان پدافندی و افزایش هزینه هرگونه تجاوز.
بازدارندگی مؤثر می‌تواند در نهایت ثبات منطقه را نیز تقویت کند، زیرا بازیگران متخاصم به هزینه‌های سنگین اقدام نظامی پی می‌برند.
۳) تأثیر اقتصادی و تحریم‌ها
تشدید تحریم‌ها محتمل است؛ اما تاب‌آوری ساختار اقتصادی کشور طی دو دهه گذشته نشان می‌دهد که اقتصاد ایران مسیر متنوع‌سازی شرکا و ابزارهای مالی را یافته است.
عضویت رسمی و دائمی ایران در بریکس (از ژانویه ۲۰۲۴) و پیوستن به سامانه پرداخت BRICS Pay و بانک توسعه جدید (NDB) راه‌های دورزدن محدودیت‌های دلاری را گسترش می‌دهد.
این بستر، امکان تسویه با ارزهای محلی (ریال-یوان-روبل-روپیه) و کاهش نقش سوئیفت را فراهم کرده و اثر تحریم‌های ثانویه را به-طرز محسوسی خنثی خواهد کرد.
۴) فرصت‌های فناورانه و صنعتی
آزادبودن از الزامات گزارش‌دهی اضافی، روند تحقیق و توسعه در حوزه رآکتورهای کوچک مدولار (SMR) و رآکتورهای تحقیقاتی نسل نو را سرعت می‌دهد.
صنعت رادیودارو که همین حالا با تولید بیش از ۶۰ قلم دارو و صادرات به ۲۲۰ مرکز پزشکی در منطقه ارزآوری دارد، می‌تواند به قطب اصلی خاورمیانه تبدیل شود.
صادرات خدمات فنی هسته‌ای (طراحی رآکتورهای پژوهشی، تولید ایزوتوپ‌های پزشکی، مهندسی ایمنی) بازار جدیدی در بلوک بریکس و کشورهای دوست می‌گشاید.
۵) دیپلماسی و جایگاه ایران در نظم نوین جهانی
تهران می‌تواند خروج را به‌عنوان واکنش به بدعهدی و تهدید موجودیتی، نه تمایل به سلاح هسته‌ای، قالب‌بندی کند و افکار عمومی جهان جنوب را با خود همراه سازد.
استفاده فعال از رسانه‌های بین‌المللی، اجلاس بریکس و سازمان همکاری شانگهای برای توضیح مواضع ایران، مشروعیت گام خروج را تقویت خواهد کرد.
بلوک شرق نیز خروج تهران را فرصتی برای تضعیف یکجانبه‌گرایی غرب و گسترش چندقطبی‌گرایی می‌بیند.
۶) توصیه‌های راهبردی برای حداکثرسازی منافع
شفافیت انتخابی: اعلام یک نظام بازرسی ملی منطبق بر استانداردهای ایمنی آژانس برای پروژه‌های صلح‌آمیز.
دیپلماسی عمومی پیش‌دستانه: تبیین حقوقی و اخلاقی خروج با استناد به ماده ۱۰ و فتوای حرمت سلاح هسته‌ای.
تسریع در یکپارچه‌سازی مالی غیرغربی: اتصال کامل شبکه بانکی کشور به BRICS Pay و تسویه چندارزی.
بازدارندگی هوشمند: توسعه همزمان توان سایبری، پدافند هوایی و سامانه‌های موشکی به‌همراه گفت‌وگوی امنیتی با همسایگان.
جمع‌بندی
به‌رغم هزینه‌های کوتاه‌مدت سیاسی و اقتصادی، خروج ایران از NPT می‌تواند در میان-مدت به یک اهرم چانه‌زنی قدرتمند و کاتالیزوری برای استقلال راهبردی تبدیل شود. با مدیریت هوشمندانه پیامدها، بهره‌گیری از ظرفیت بریکس و تکیه بر بازدارندگی چندلایه، این تصمیم می‌تواند موازنه قوا را به‌نفع امنیت و توسعه پایدار جمهوری اسلامی ایران رقم بزند.
